Sơn La: Bước chuyển sau 5 năm thực hiện Chương trình MTQG phát triển vùng dân tộc thiểu số miền núi

Quản lý đồng bộ, hành động quyết liệt

Theo UBND tỉnh Sơn La, giai đoạn 2021 - 2025, tỉnh Sơn La đã tổ chức triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi một cách quyết liệt, đồng bộ và linh hoạt. Từ cấp tỉnh đến xã, bộ máy quản lý, chỉ đạo được thiết lập đầy đủ. UBND tỉnh đã thành lập Ban Chỉ đạo Chương trình, giao rõ trách nhiệm cho từng thành viên, sở ngành và các tổ chức đoàn thể. Các huyện, xã chủ động thành lập Ban quản lý Chương trình tại cơ sở, đảm bảo thống nhất hành động từ tỉnh tới thôn, bản. Sở Dân tộc và Tôn giáo đóng vai trò cơ quan thường trực, tham mưu cho Ban Chỉ đạo cấp tỉnh trong việc xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện, kiểm tra giám sát và kịp thời tháo gỡ khó khăn. Trong suốt giai đoạn, tỉnh Sơn La đã ban hành trên 178 văn bản chỉ đạo các cấp, tổ chức triển khai 10 dự án, 14 tiểu dự án, với 137 nhiệm vụ bao phủ khắp vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Hỗ trợ sinh kế, phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị đã tạo động lực mới cho các hộ dân tộc thiểu số phát triển kinh tế hộ, vươn lên thoát nghèo bền vững. (Ảnh: ST)

Tổng kế hoạch vốn thực hiện Chương trình tại Sơn La trong giai đoạn 2021 - 2025 là 5.487,9 tỷ đồng, trong đó ngân sách Trung ương chiếm tới 5.297,5 tỷ đồng. Tính đến hết quý I/2025, địa phương đã giải ngân được 69,8% kế hoạch vốn, tương đương 3.434,8 tỷ đồng. Các nguồn lực này đã được ưu tiên đầu tư vào cơ sở hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, thủy lợi, điện lưới, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa… tại các bản đặc biệt khó khăn.

Bên cạnh đầu tư xây dựng, tỉnh cũng tập trung cho các nội dung phát triển sản xuất, đào tạo nghề, tạo sinh kế, hỗ trợ bảo tồn văn hóa, nâng cao năng lực và công tác truyền thông đến tận cơ sở. Đặc biệt, chính sách hỗ trợ sinh kế, phát triển sản xuất theo chuỗi giá trị đã tạo động lực mới cho các hộ dân tộc thiểu số phát triển kinh tế hộ, vươn lên thoát nghèo bền vững.

Những chuyển biến về kinh tế - xã hội sau 5 năm thực hiện Chương trình là rõ nét. Thu nhập bình quân của người dân tộc thiểu số năm 2025 ước đạt 39,2 triệu đồng/người/năm, tăng gấp đôi so với năm 2020. Mỗi năm giảm trung bình 4-5% số hộ nghèo, cận nghèo tại các xã đặc biệt khó khăn.

Các nguồn lực được ưu tiên đầu tư vào cơ sở hạ tầng thiết yếu như đường giao thông, thủy lợi, điện lưới, trường học, trạm y tế, nhà văn hóa… (Ảnh: ST)

Về hạ tầng, 100% xã đã có đường ô tô đến trung tâm được cứng hóa, 99,5% hộ dân sử dụng điện lưới an toàn, 97,5% dân cư nông thôn có nước sạch sinh hoạt. Trong lĩnh vực giáo dục, tỷ lệ học sinh mẫu giáo, tiểu học và THCS đến trường đều trên 98%. Tỷ lệ người từ 15 tuổi biết đọc, viết tiếng phổ thông đạt 94,8%. Công tác chăm sóc sức khỏe và giáo dục giới tính, đặc biệt là cho phụ nữ và trẻ em dân tộc thiểu số, được quan tâm đúng mức với nhiều chương trình khám thai định kỳ, sinh con tại cơ sở y tế, đào tạo nghề và phổ cập kiến thức sức khỏe cộng đồng.

Khắc phục những điểm nghẽn

Mặc dù đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng Sơn La cũng đối mặt với không ít khó khăn. Theo UBND tỉnh Sơn La, lý do là tiến độ giải ngân vốn sự nghiệp còn thấp, đặc biệt là các tiểu dự án hỗ trợ sản xuất và sinh kế. Nhiều huyện, xã thiếu chủ động trong bố trí vốn đối ứng. Quy định pháp lý từ Trung ương còn thiếu đồng bộ, chồng chéo, gây lúng túng trong thực hiện. Giá vật liệu tăng cao, khó khăn trong giải phóng mặt bằng và năng lực hạn chế của một số hợp tác xã, doanh nghiệp vùng cao cũng ảnh hưởng đến tiến độ triển khai các dự án. Công tác phối hợp giữa các cấp đôi lúc chưa sâu sát; một số cán bộ cơ sở còn tâm lý e ngại, lúng túng trước các quy định mới, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức thực hiện.

Bước sang giai đoạn 2026 - 2030, tỉnh Sơn La kiến nghị Trung ương điều chỉnh cấu trúc chương trình theo hướng tích hợp, giảm chồng chéo. Cụ thể, đề xuất hợp nhất các tiểu dự án có nội dung tương đồng để tạo điều kiện chủ động cho địa phương triển khai. Đối với vốn đầu tư, Sơn La đề xuất tăng lên 4.054 tỷ đồng, tăng 30% so với giai đoạn trước để tiếp tục hoàn thiện hệ thống hạ tầng cơ bản tại các xã sau sáp nhập. Vốn sự nghiệp được đề xuất giảm 40% (xuống còn 1.399 tỷ đồng) để tập trung cho các chương trình an sinh xã hội, giáo dục, văn hóa và sinh kế dân cư.

Về cơ chế chính sách, Sơn La đề nghị tiếp tục phân cấp cho cơ sở, nhưng cần bổ sung hướng dẫn chi tiết, đặc biệt về quy trình mua sắm, xử lý tài sản hình thành từ dự án, đảm bảo không phát sinh sai phạm. Tỉnh cũng kiến nghị điều chỉnh mức hỗ trợ cứng hóa đường lên 3,6 tỷ đồng/km (so với mức cũ là 1,6 tỷ đồng/km) cho phù hợp với thực tiễn miền núi. Ngoài ra, đề xuất Bộ Dân tộc và Tôn giáo sớm ban hành phần mềm và tập huấn thống nhất chế độ báo cáo để giảm áp lực hành chính cho địa phương.