Từng là loại cây trồng đặc thù ở vùng đất Nam Bộ đầy nắng, cây thanh long đã "ngược dòng" lên miền núi cao Sơn La từ năm 2010, bén rễ, trổ hoa, kết trái ngọt lành.

Sở Khoa học và Công nghệ Sơn La thông tin, việc xây dựng phát triển nhãn hiệu chứng nhận “Thanh long Sơn La” đã tạo động lực để người trồng thanh long, các doanh nghiệp, HTX đẩy mạnh sản xuất, tiêu thụ, tiếp tục đưa loại trái cây này chinh phục thị trường khó tính, nâng cao thương hiệu và giá trị cho quả thanh long. Việc xây dựng thành công nhãn hiệu chứng nhận “Thanh long Sơn La” góp phần nâng cao giá trị thương hiệu cho quả thanh long nói riêng, cho các sản phẩm nông sản đặc sản của tỉnh có lợi thế xuất khẩu nói chung và nâng cao đời sống nhân dân.

Không chỉ thích nghi tốt với khí hậu, thổ nhưỡng đặc trưng Tây Bắc, thanh long Sơn La còn trở thành một trong những sản phẩm nông nghiệp chủ lực, mang về giá trị kinh tế cao cho bà con vùng đồng bào dân tộc. Sự bắt tay giữa chính quyền tỉnh, doanh nghiệp và các hợp tác xã trong việc xây dựng chuỗi liên kết sản xuất, chế biến, tiêu thụ, đã giúp loại trái cây này vươn ra thị trường quốc tế đầy tự hào.

Năm 2010, những cây thanh long đầu tiên được đưa về thử nghiệm tại huyện Mai Sơn - một trong những vùng đất bán sơn địa điển hình của tỉnh Sơn La. Ít ai nghĩ rằng, giống cây vốn quen khí hậu nóng ẩm lại sinh trưởng tốt trên vùng đất dốc, khí hậu khô hơn và biên độ nhiệt lớn giữa ngày và đêm.

Thế nhưng, chính những yếu tố khác biệt đó lại trở thành “vũ khí bí mật” giúp trái thanh long Sơn La có màu sắc đỏ thắm bắt mắt, vị ngọt thanh đặc trưng, độ đường cao, cùi chắc, hàm lượng nước vừa phải, phù hợp xu hướng tiêu dùng của thị trường trong và ngoài nước.

Tính đến năm 2025, toàn tỉnh Sơn La có khoảng 300 ha thanh long, tập trung tại các huyện Mai Sơn, Thuận Châu, Yên Châu và thành phố Sơn La. Trong đó, diện tích thanh long ruột đỏ chiếm hơn 90%, sản lượng trung bình đạt hơn 5.000 tấn/năm. Nhiều vùng trồng được cấp mã số vùng trồng phục vụ xuất khẩu, đồng thời được cấp chứng nhận VietGAP, GlobalGAP.

Song song với đó, Sơn La còn chủ động xây hợp chuỗi liên kết với doanh nghiệp, hợp tác xã. Tại Sơn La, các hợp tác xã chính là “chìa khóa vàng” cho thành công của cây thanh long. Họ không chỉ là người trồng mà còn là nhà sơ chế, người kết nối, người đi tiếp thị, tìm đơn hàng xuất khẩu đi nước ngoài…

Là một trong những đơn vị đi đầu trong phát triển cây thanh long theo chuỗi, HTX Ngọc Hoàng sở hữu hơn 200 ha thanh long, mỗi năm cung ứng ra thị trường gần 3.000 tấn. HTX đã xây dựng kho bảo quản lạnh, hệ thống sơ chế đóng gói đạt chuẩn, đồng thời hợp tác với các doanh nghiệp xuất khẩu lớn như Ameii Việt Nam, Chánh Thu… để đưa sản phẩm ra thế giới. Thanh long của HTX hiện đã có mặt tại Pháp, Nga, Hàn Quốc và một số nước Trung Đông.

Ông Nguyễn Quang Vinh, Giám đốc HTX, cho biết: Để quả thanh long đủ điều kiện xuất khẩu, HTX đã yêu cầu các thành viên kiểm soát toàn bộ quy trình, từ khâu chăm bón đến cắt tỉa cành, tạo sản phẩm tốt, an toàn, đáp ứng tiêu chuẩn khắt khe của thị trường. Việc HTX được cấp quyền sử dụng nhãn hiệu chứng nhận “Thanh long Sơn La” sẽ là điều kiện thuận lợi để HTX tiếp tục đẩy mạnh việc xuất khẩu sản phẩm thanh long sang thị trường các nước trên thế giới.

Sở hữu gần 13 ha thanh long ruột đỏ, HTX Quỳnh Thuận là minh chứng tiêu biểu cho mô hình nông nghiệp thông minh. Sản phẩm thanh long tại đây được canh tác theo hướng hữu cơ, đạt tiêu chuẩn VietGAP. Đặc biệt, năm 2024, HTX đã xuất khẩu thành công lô hàng đầu tiên gồm 5 tấn thanh long sang Italia bằng đường chính ngạch – một thành tựu đặc biệt ấn tượng của ngành nông nghiệp tỉnh.

Tại thị trường nội địa, thông qua các chương trình kết nối cung cầu, xúc tiến tiêu thụ nội địa, sản phẩm thanh long Sơn La đã có mặt tại nhiều hệ thống siêu thị như Winmart, GO!, BigC, Bách Hóa Xanh… Ngoài ra, tỉnh cũng khuyến khích các hợp tác xã đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử như nongsan.buudien, Sendo Farm, TikiNgon… góp phần đa dạng hóa kênh tiêu thụ, đón bắt xu hướng mua sắm mới của người tiêu dùng hiện đại.

Tỉnh Sơn La đang tiếp tục đẩy mạnh tái cơ cấu ngành nông nghiệp, trong đó cây thanh long giữ vai trò trọng tâm tại một số vùng chuyên canh. Để đảm bảo phát triển bền vững, địa phương và các hợp tác xã đang đồng bộ nhiều giải pháp như chuyển đổi sản xuất theo hướng hữu cơ và tuần hoàn nông nghiệp. Theo đó, áp dụng phân bón sinh học, sử dụng côn trùng có lợi, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp làm phân hữu cơ, tăng khả năng chống chịu của cây, bảo vệ môi trường.

Bên cạnh đó, đầu tư công nghệ bảo quản sau thu hoạch, đặc biệt là kho mát, hệ thống đóng gói tự động, tem QR truy xuất nguồn gốc, giúp sản phẩm giữ chất lượng lâu dài, đáp ứng yêu cầu khắt khe của thị trường.

Sơn La cũng chú trọng xây dựng thương hiệu cấp vùng và truy xuất xuyên biên giới. Trong đó, gắn mã QR xuyên biên giới, truy xuất đến vùng trồng, hộ sản xuất, nhật ký canh tác. Đây là một bước đi chiến lược giúp thanh long Sơn La có mặt ổn định tại các chuỗi siêu thị quốc tế. Đặc biệt, thay vì tiêu thụ tươi, các hợp tác xã đã tăng cường chế biến, giúp đa dạng đầu ra và nâng cao giá trị cho sản phẩm.

Ông Nguyễn Thành Công - Phó Chủ tịch UBND tỉnh Sơn La, cho biết: Sơn La trở thành vựa trái cây lớn nhất miền Bắc với tổng diện tích cây ăn quả các loại 82.805 ha, sản lượng hàng năm trên 450.000 tấn/năm. Sản phẩm trái cây của Sơn La đa dạng, phong phú, như: Xoài, nhãn, mận, chuối, chanh leo, dâu tây, na, bơ, bưởi, hồng giòn… Trong đó thanh long là một loại cây trồng mới song rất có tiềm năng, mang lại giá trị cao cho người nông dân.

"Tỉnh Sơn La cam kết sẽ tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất để doanh nghiệp nắm bắt thị trường, xác định diện tích cây ăn quả, vùng trồng và thực hiện các hợp đồng kinh tế để tổ chức thu mua, tiêu thụ các sản phẩm nông sản tỉnh Sơn La, trong đó có thanh long. Tỉnh cũng cam kết thủ tục hành chính thông thoáng, cơ chế chính sách ổn định để giúp các đơn vị, doanh nghiệp tham gia tiêu thụ và xuất khẩu nông sản tỉnh Sơn La" – ông Nguyễn Thành Công chia sẻ.

Cây thanh long đã chứng minh khả năng "di cư thành công" từ vùng đất Nam Bộ lên miền núi Tây Bắc. Sơn La, với sự quyết liệt trong chính sách, tinh thần đổi mới sáng tạo của người nông dân, sự đồng hành của doanh nghiệp, hợp tác xã, đã làm nên một “trái ngọt” mang tầm quốc tế.

Từ đất dốc, nắng gió, đá sỏi… trái thanh long nay đã đi máy bay sang trời Âu. Đó không chỉ là thành công của một loại cây, mà là biểu tượng cho một chiến lược nông nghiệp hiện đại – gắn với chuỗi giá trị, thương hiệu, và khát vọng vươn xa.