'Đánh thức' tiềm năng từ đặc sản bản địa

Rượu men lá là một trong những sản phẩm đặc trưng của bà con đồng bào dân tộc Tày ở tỉnh Bắc Kạn. Trước đây, rượu men lá thường được bán trong xã, huyện bằng những can nhựa hay chai thủy tinh không rõ nguồn gốc xuất xứ. Nhưng từ khi tham gia vào các hợp tác xã và các chương trình thúc đẩy sản xuất sản phẩm công nghiệp nông thôn địa phương, bà con đồng bào Tày ở Bằng Phúc đã đoàn kết phát triển thương hiệu cho sản phẩm truyền thống này.

Rượu men lá Bằng Phúc được xuất khẩu đến nhiều thị trường (Ảnh: Hợp tác xã Rượu men lá Thanh Tâm)

Hiện, rượu men lá Bằng Phúc không chỉ có bao bì, mẫu mã đẹp mắt, chất lượng đạt tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm mà còn được nhận diện rõ ràng và biết đến ở nhiều tỉnh thành, đồng thời được xuất khẩu thành công sang thị trường Nhật Bản. Nhờ sự đầu tư mạnh mẽ, hiện Hợp tác xã (HTX) Rượu men lá Thanh Tâm đã có doanh thu ổn định ở mức 1 tỷ đồng/năm.

Cùng với HTX Rượu men lá Thanh Tâm, nhiều HTX khác tại Bắc Kạn đã thành công nhờ đầu tư chế biến sâu các nông sản đại phương. Bắc Kạn là vùng đất trung du miền núi phía Bắc vốn nổi tiếng với những đặc sản bản địa như bí xanh thơm, chè Shan tuyết, hoa đu đủ đực, tía tô, búp ổi… Thế nhưng, suốt một thời gian dài, nông sản nơi đây chỉ dừng lại ở sản phẩm thô, bán ra thị trường với giá trị thấp, phụ thuộc vào thương lái và thời vụ. Người trồng bí xanh, hái chè hay thu hái thảo dược vẫn quanh quẩn trong bài toán “được mùa mất giá, được giá mất mùa”.

Thay đổi chỉ thực sự bắt đầu khi tư duy "làm ra phải đi cùng chế biến" lan rộng trong cộng đồng hợp tác xã, doanh nghiệp địa phương. Từ chỗ chỉ thu gom và sơ chế, nhiều HTX đã mạnh dạn đầu tư thiết bị, liên kết với đơn vị nghiên cứu, chuyển giao công nghệ để chế biến sâu nông sản.

Bí xanh thơm là sản phẩm nổi tiếng của Bắc Kạn (Ảnh: Cổng Thông tin điện tử Bắc Kạn)

Tiên phong trong chuyển đổi là các HTX như HTX Tài Hoan (Na Rì) với sản phẩm miến dong, HTX Yến Dương (Na Rì) với sản phẩm bí xanh thơm sấy dẻo, đóng lọ chân không, kết hợp đóng gói hiện đại, truy xuất nguồn gốc đầy đủ, Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Bản Mộc, xã Yên Hân (Chợ Mới) với các sản phẩm chế biến sâu từ cây chè Shan tuyết.

Tương tự, búp ổi vốn là một loại nguyên liệu dân gian nay đã được HTX Yến Dương chế biến thành bột búp ổi – một sản phẩm được ngành y học cổ truyền và giới làm đẹp săn đón vì đặc tính kháng khuẩn, tốt cho da. Với phương pháp sấy lạnh và nghiền mịn khép kín, sản phẩm vừa giữ nguyên hoạt chất, vừa đáp ứng các tiêu chí an toàn vệ sinh thực phẩm, tạo thêm thu nhập đáng kể cho bà con vùng trồng ổi hữu cơ.

Theo bà Ma Thị Ninh, Giám đốc HTX Yến Dương, nhằm thúc đẩy hoạt động ổn định, bền vững, HTX thường xuyên phối hợp với các đơn vị chuyên môn tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật cho các thành viên HTX, hộ liên kết được tiếp cận khoa học - kỹ thuật thông qua các buổi hội thảo, trao đổi kinh nghiệm, giúp bà con nâng cao khả năng về kỹ thuật, thay đổi tư duy sản xuất truyền thống cũ sang phương thức canh tác hiện đại... Nhờ đó, sản lượng, chất lượng các sản phẩm của HTX được nâng lên đáng kể. Sản phẩm được HTX bao tiêu, mức giá sàn ổn định, tạo sự phấn khởi cho người sản xuất.

Khẳng định chất lượng

Không dừng lại ở nỗ lực nội tại, các sản phẩm chế biến sâu từ Bắc Kạn còn ghi dấu ấn tại nhiều cuộc thi, hội chợ và chương trình xúc tiến thương mại. Điều đáng nói là giá trị sản phẩm sau chế biến sâu tăng gấp 2 - 3 lần so với sản phẩm thô. Ví dụ, bí xanh thơm tươi chỉ bán được khoảng 10.000 đồng/kg thì bí xanh sấy dẻo có giá lên tới 100.000 đồng/hộp 200g. Trà hoa đu đủ đực giá 300.000 đồng/hộp 100g. Đây là mức giá trước đây chưa từng tưởng tượng với loại cây mọc ven rừng.

Na Rì có nhiều sản phẩm chế biến sâu, giá trị cao (Ảnh: Cổng Thông tin điện tử Bắc Kạn)

Chính nhờ sự tăng giá trị ấy, các HTX đã tạo được động lực để bà con trồng trọt theo quy trình sạch, hữu cơ, tuân thủ tiêu chuẩn VietGAP, thậm chí GlobalGAP. Một số HTX còn phối hợp với đơn vị nghiên cứu thị trường, cải tiến bao bì sản phẩm theo hướng “ít nhựa, đậm bản sắc, dễ nhận diện”.

Đằng sau mỗi sản phẩm thành công là những nỗ lực âm thầm của bà con đồng bào dân tộc thiểu số – những người từng chỉ quen canh tác theo lối cũ, giờ đã biết ghi nhật ký canh tác, học kỹ năng sơ chế, vận hành máy móc và tiếp thị qua mạng xã hội.

Anh Lý Văn Hùng - một hộ trồng bí xanh tại huyện Ba Bể chia sẻ: “Trước kia trồng xong, nông dân chúng tôi chỉ biết chờ thương lái đến mua, nay chúng tôi chủ động giao cho HTX. Nhìn thấy bí xanh nhà mình thành món ngon, bao bì đẹp bán trong siêu thị mà tự hào lắm”.

Sự chuyển mình ấy không chỉ giúp tăng thu nhập, mà còn thay đổi tư duy làm nông từ sản xuất sang kinh tế nông nghiệp. Vai trò của doanh nghiệp, HTX như những “bà đỡ” cho sản phẩm địa phương trở nên ngày càng rõ nét: dẫn dắt, liên kết, chế biến, đưa nông sản vượt núi, băng rừng đến thẳng người tiêu dùng thành thị và cả thị trường nước ngoài.

Dù đã có bước tiến, Bắc Kạn vẫn đối mặt với một số thách thức: quy mô chế biến còn nhỏ lẻ, khó đạt chuẩn xuất khẩu; thiếu nguồn nhân lực kỹ thuật; thị trường chưa ổn định; nguồn vốn đầu tư máy móc vẫn phụ thuộc vào các chương trình hỗ trợ của Nhà nước.

Một số HTX vẫn gặp khó trong việc xây dựng thương hiệu, quản trị sản xuất theo chuỗi, và duy trì tiêu chuẩn chất lượng lâu dài. Công tác xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường vẫn cần đẩy mạnh hơn, đặc biệt qua các kênh hiện đại như sàn thương mại điện tử, livestream, chuỗi siêu thị xanh.

Dẫu vậy, hành trình Bắc Kạn đi từ nông sản thô sang sản phẩm chế biến sâu là một con đường tất yếu để nâng tầm sản phẩm, giúp bà con làm giàu từ chính đất đai, nông sản, cây trái quê hương mình.