Xây dựng nông thôn mới: Nâng 'chất sống', lấy người dân làm trung tâm

Chiến lược làm đổi thay những làng quê

Theo Quyết định số 263/QĐ-TTg ngày 22/02/2022 của Thủ tướng Chính phủ, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021–2025 được tái khởi động với tinh thần chuyển từ lượng sang chất. Đây là định hướng nhằm cụ thể hóa các mục tiêu phát triển bền vững theo Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.

Với 11 mục tiêu cụ thể, chương trình hướng tới nâng cao chất lượng sống, thu nhập, môi trường và tri thức cho cư dân nông thôn. Đây là bước chuyển mạnh từ xây dựng hạ tầng sang xây dựng con người và cộng đồng bền vững, trong đó nổi bật: Tăng thu nhập người dân nông thôn gấp 1,5 lần so với năm 2020; 80% xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó 40% đạt chuẩn nâng cao; Tăng tỷ lệ xã đạt tiêu chí môi trường và ứng phó biến đổi khí hậu; Phát triển kinh tế nông thôn xanh, tuần hoàn, chuyển đổi số, OCOP, du lịch cộng đồng.

Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan từng nhấn mạnh: Xây dựng nông thôn mới không phải chỉ để gắn mác đạt chuẩn. Đó là hành trình nâng giá trị sống, để người dân nông thôn tự hào về nơi mình sống, làm chủ chính tương lai của mình. Quan điểm xuyên suốt là chuyển vai trò người dân từ thụ hưởng sang làm chủ, từ đối tượng thành chủ thể, từ bị động thành sáng tạo. Đây là đòi hỏi bắt buộc trong bối cảnh nông thôn cần thích ứng với xu hướng chuyển đổi số và đô thị hóa.

Quang cảnh nông thôn mới kiểu mẫu xã An Thái, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình

Chính từ những tầm nhìn mang tính cụ thể, bài bản, Chương trình mục tiêu quốc gia trong phát triển nông thôn mới giai đoạn 2021 – 2025 đã góp phần làm đổi thay hàng trăm nghìn làng quê trên dải đất hình chữ S. Có thể kể đến tại một số địa phương như tỉnh Hà Tĩnh gần 80% xã đạt nông thôn mới nâng cao. Cùng với nâng cao bộ mặt làng quê, ngày càng nhiều những mô hình làng sinh thái kiểu mẫu và sinh kế bền vững giúp nông dân làm giàu. Hay như tại Quảng Ninh đã hình thành và phát triển các thương hiệu OCOP gắn thương mại điện tử giúp tăng trưởng GRDP địa phương.

Đáng chú ý, tại Đồng Tháp đã xuất hiện một mô hình Hội quán nông dân. Đây được xem là diễn đàn khởi nghiệp xanh và văn hóa nông nghiệp. Theo đánh giá của lãnh đạo UBND tỉnh Đồng Tháp, mô hình Hội quán ra đời đã phát huy tối đa hiệu quả tập hợp bà con nông dân, ngồi lại với nhau để cùng thay đổi tư duy, cách làm ăn đi từ sản xuất manh mún nhỏ lẻ sang hợp tác liên kết với doanh nghiệp để hình thành vùng sản xuất quy mô lớn, đáp ứng nhu cầu của thị trường và tăng giá trị trên cùng đơn vị diện tích. Đồng thời góp phần phát triển mạnh mô hình kinh tế tuần hoàn, gắn kết với phong trào khởi nghiệp, tạo ra sản phẩm nông nghiệp đa giá trị, góp phần cải thiện đời sống Nhân dân và thay đổi bộ mặt nông thôn.

Cùng với đó, từ khi ra đời cho đến nay, Hội quán đóng góp tích cực vào quá trình phát triển kinh tế - xã hội của địa phương và đặt nền móng cho sự thay đổi bền vững “nông nghiệp, nông dân, nông thôn”. Hội quán giúp giải được bài toán “liên kết - hợp tác” giữa nông dân với nhau. Đây được xem là mắt xích quan trọng để thực hiện việc “mua chung, bán chung”, góp phần “giảm chi phí - tăng chất lượng”, chuyển đổi mạnh mẽ tư duy từ “sản xuất nông nghiệp” sang “kinh tế nông nghiệp”.

Phối hợp liên vùng, phân cấp linh hoạt

Để phát huy hiệu quả đã đạt được và góp phần chuyển đổi nền nông nghiệp, nâng cao chất lượng cuộc sống cho nông dân và người dân nông thôn, mang lại những giá trị bền vững trong giai đoạn mới, chương trình đưa ra hệ thống giải pháp đồng bộ: Phân cấp điều hành rõ ràng, giao quyền mạnh cho địa phương; Kết nối vùng miền, tránh đầu tư dàn trải; Lồng ghép ngân sách Nhà nước với nguồn xã hội hóa và người dân; Nâng cao chất lượng cán bộ cơ sở, đào tạo thanh niên khởi nghiệp nông thôn.

Giải pháp chung là vậy, song xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn này không chỉ là câu chuyện chính sách đó là hành trình kiến tạo tương lai. Khi người dân là trung tâm, địa phương là chủ lực, Nhà nước là điểm tựa, nông thôn mới thực sự là một chương trình quốc gia đúng nghĩa.

Bên cạnh các chỉ tiêu định lượng, cần nhấn mạnh vào chất lượng sống, môi trường văn hóa và không gian sáng tạo của cư dân nông thôn. Ông Nguyễn Văn Thịnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang khẳng định: “Chúng tôi luôn đặt mục tiêu phát triển nông thôn bền vững gắn với đời sống thực chất của người dân, chứ không chỉ chạy theo danh hiệu chuẩn".

Để tiếp tục triển khai hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới, theo ý kiến của nhiều địa phương và bộ, ngành cần có những định hướng chiến lược phù hợp với thực tiễn. Trước hết, cần xem xét lại các tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới, đảm bảo tính thực chất, hiệu quả và phù hợp với điều kiện của từng địa phương. Chương trình giai đoạn 2026–2030 cần hướng tới mục tiêu toàn diện, bền vững, gắn với công nghiệp hóa, đô thị hóa, chuyển đổi số và tăng trưởng xanh.

Bên cạnh đó, cần tăng cường công tác truyền thông, nâng cao nhận thức của người dân về vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới. Việc phát huy vai trò của người dân sẽ là yếu tố then chốt để đảm bảo sự thành công và bền vững của chương trình.

Nhìn về tương lai, chương trình nông thôn mới cần tiếp tục đổi mới, hướng tới phát triển bền vững và thích ứng với biến đổi khí hậu. Việc xây dựng nông thôn mới không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà cần sự chung tay của toàn xã hội, đặc biệt là sự tham gia tích cực của người dân - những chủ thể thực sự của quá trình này.