Kỳ vọng đưa Việt Nam vào nhóm 3 nước dẫn đầu

Trao đổi với phóng viên Báo Công Thương, ông Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia cho biết, thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học -công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đối số quốc gia, ngày 8/4/2025 Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Quyết định số 489/QĐ-BKHCN về việc điều chuyển nguyên trạng nhiệm vụ, nhân lực, tài chính, tài sản và các nội dung liên quan từ văn phòng các chương trình trọng điểm cấp nhà nước và văn phòng các chương trình khoa học và công nghệ quốc gia về Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia trực thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ.

Theo đó, quỹ trở thành cơ quan điều hành duy nhất các nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp quốc gia, đảm nhận cả nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng và sản xuất. Mô hình mới giúp tinh gọn đầu mối, thống nhất quản lý, giảm thủ tục hành chính, tăng tính linh hoạt và hiệu quả trong công tác quản lý.

Ông Đào Ngọc Chiến, Giám đốc Cơ quan điều hành Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia. Ảnh: Lê Long

Về hiện trạng hoạt động của Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia, ông Đào Ngọc Chiến cho biết, thời gian qua, chất lượng nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, phát triển công nghệ có chiều hướng tăng; số lượng các nhà khoa học chủ trì nhiệm vụ nghiên cứu cấp quốc gia cũng tăng và được trẻ hóa; nhiều nhiệm vụ được doanh nghiệp và tổ chức quốc tế tiếp tục tài trợ… Đặc biệt, có sự cải thiện trong các chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII), đóng góp giải quyết các vấn đề thực tiễn của Việt Nam.

"Tuy nhiên, vẫn còn một số tồn tại như kết nối giữa nghiên cứu cơ bản ứng dụng thương mại hóa chưa chặt chẽ; một số đề tài xuất sắc chưa nhận được hỗ trợ xứng đáng do các rào cản về cơ chế đánh giá, khoán chi, thời gian thực hiện…", ông Đào Ngọc Chiến nhìn nhận.

Cũng theo ông Chiến, Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia đặt kỳ vọng đưa Việt Nam vào nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN về chỉ số công bố quốc tế/tỷ USD; chỉ số H-index thuộc nhóm 4 nước dẫn đầu ASEAN; tăng 15% số lượng đơn sáng chế, văn bằng bảo hộ mỗi năm.

"Dự kiến quỹ sẽ hỗ trợ 40-50 tổ chức khoa học và công nghệ được xếp hạng và các nhiệm vụ do quỹ tài trợ sẽ đóng góp thiết thực cho mục tiêu tăng trưởng 8% năm 2025, hướng tới tăng trưởng hai con số giai đoạn 2026-2030... Qua đó, hình thành hệ sinh thái nghiên cứu chất lượng cao, nâng cao hiệu quả tài trợ, đóng góp tích cực đối với kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và tăng cường vị thế khoa học của Việt Nam", ông Chiến cho hay.

Tạo thuận lợi tối đa cho nhà khoa học tiếp cận nguồn vốn

Để thực hiện được những định hướng nêu trên, ông Đào Ngọc Chiến cho biết, cần thực hiện một số nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới.

Một là, xây dựng chiến lược hoạt động của quỹ hướng đến góp phần tạo nền tảng vững chắc để đạt tốc độ tăng trưởng hai con số trong giai đoạn 2026 - 2030.

Hai là, chú trọng và thúc đẩy hội nhập quốc tế để rút ngắn khoảng cách tri thức, nâng cao năng lực nội sinh và góp phần đẩy mạnh sự sáng tạo trong nghiên cứu.

Ba là, tối ưu hóa quy trình, tạo điều kiện thuận lợi tối đa để các nhà khoa học, các tổ chức, doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với nguồn lực của quỹ. Số lượng nghiên cứu có thể giảm nhưng quy mô và chất lượng tăng.

Bốn là, tập trung đầu tư phát triển các công nghệ chiến lược, công nghệ lõi; chấp nhận thách thức, rủi ro nhưng tập trung vào đánh giá hiệu quả đầu ra, đặc biệt là khả năng thương mại hoá của sản phẩm nghiên cứu.

Năm là, xác định đội ngũ nhân sự là lực lượng then chốt đóng góp cho sự phát triển và hiệu quả hoạt động của quỹ, do đó, quỹ chú trọng tạo điều kiện nâng cao năng lực cốt lõi bao gồm năng lực chuyên môn, năng lực số, năng lực hợp tác quốc tế…

Sáu là, xây dựng một không gian làm việc chuyên nghiệp, hiện đại sẽ là động lực khuyến khích sự sáng tạo, say mê cống hiến để đạt được hiệu quả công việc tốt nhất.

Bảy là, xây dựng nền tảng số với mục tiêu là nơi chia sẻ tài nguyên, kết nối các nhà khoa học, tổ chức, doanh nghiệp, mở ra các cơ hội hợp tác, tăng cường mối liên kết viện trường với doanh nghiệp.

Cần tối ưu hóa quy trình, tạo điều kiện thuận lợi tối đa để các nhà khoa học, các tổ chức, doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận với nguồn lực của quỹ khoa học và công nghệ. Ảnh minh họa

Cùng chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương về vấn đề này, PGS.TS Vũ Tuấn Hưng -Phó Viện trưởng phụ trách Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ, (Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam) - cho biết, Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị đã làm thay đổi sâu sắc mọi lĩnh vực của đời sống, có ý nghĩa lớn cho sự phát triển không chỉ khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo mà còn là kim chỉ nam, bệ phóng cho sự phát triển của Việt Nam một cách nhanh và bền vững.

Theo PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, để đưa tính ưu việt trong Nghị quyết 57 vào thực tiễn cần phải thiết kế, kiến tạo sự phát triển của khâu tổ chức bộ máy khoa học và công nghệ quốc gia thật sự phù hợp, xứng tầm. Trong đó, cần hướng đến các quỹ khoa học và công nghệ như một công cụ thúc đẩy sáng tạo, nâng cao hiệu quả và khích lệ các kết quả nghiên cứu khoa học.

"Quỹ khoa học và công nghệ sẽ đóng vai trò nuôi dưỡng những ý tưởng sáng tạo, giải phóng tiềm năng nghiên cứu và thúc đẩy ứng dụng hiệu quả các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh cải cách thể chế theo tinh thần Nghị quyết 57, việc cải tổ, phát triển và tối ưu hóa các quỹ khoa học và công nghệ đang được đặt ra như một giải pháp chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh quốc gia trong kỷ nguyên phát triển mới", PGS.TS Vũ Tuấn Hưng cho hay.

Thời gian tới, quỹ khoa học và công nghệ phải chuyển đổi từ công cụ cấp phát nguồn lực sang công cụ tạo động lực, khai phóng sáng tạo. Hiện nhiều quỹ hoạt động chủ yếu theo cơ chế nặng tính cấp phát hành chính, đặt nặng quy trình và thủ tục hơn là khuyến khích kết quả. Điều này dẫn đến tình trạng các nghiên cứu có độ an toàn, ít rủi ro nhưng kém đột phá.

"Để quỹ quỹ khoa học và công nghệ tạo động lực sáng tạo thực chất, nhà nước cần chấp nhận rủi ro sáng tạo có kiểm soát, khuyến khích nghiên cứu tiên phong, mạo hiểm nhưng có tiềm năng tạo ra đột phá. Việc này có ý nghĩa lớn với sáng tạo trí tuệ và đặc biệt là sáng tạo trí tuệ ở tầm cao gắn với các sáng chế, phát kiến lớn", PGS.TS Vũ Tuấn Hưng nhấn mạnh.